Ka taea e mātou koe te āwhina ki te whakatū tarahiti me ngā kaporeihana whenua hei whakahaere i ō whenua, te pupuri rānei i ō pānga whenua mō tō whānau.

Ngā tarahiti whenua Māori

Ka whakamahia ngā tarahiti whenua Māori hei whakahaere whenua he nui ōna kaipupuri whenua. I te mea he nui pea ngā kaipupuri whenua Māori, he tikanga kakama te hanga tarahiti hei whakatau tikanga mō te whenua. Ka tohua ngā mema o te tarahiti, ‘ngā taratī’ rānei hei whakatau tikanga mō te tiaki i te whenua, ā, kia whai painga ngā kaipupuri whenua katoa, e mōhiotia anō hoki ko ‘ngā kaiwhaipānga’ o te tarahiti.

Ka taea te whakarite ngā tarahiti ki te āhuatanga ‘ā-pānga’, ‘ā-whenua’ rānei. Ka whai pānga ngā tarahiti ā-pānga (hea rānei i roto i ngā poraka whenua Māori, ā, ka whakahaere pea ngā tarahiti ‘ā-whenua’ i tētahi poraka whenua Māori, neke atu rānei mō ngā kaipupuri whenua.

Ko te Whenua Rāhui Māori he momo tarahiti motuhake e wehe ana i te whenua (Māori, whenua tukipū rānei) mō ngā tūmomo kaupapa hapori rānei.

Hei hanga i tētahi tarahiti, me tono koe mō tētahi ōta tarahiti. Ina tukuna he ōta e te Kooti, ka haere tonu te tarahiti kia whakaae rā anō ngā kaipupuri whenua, ngā kaiwhaipānga, ngā taratī, me te Kooti kia whakamutua.

Ngā kaporeihana whenua Māori

Ka taea ngā whenua he maha ōna kaipupuri whenua te whakahaere mā tētahi kaporeihana whenua Māori, ā, ka noho koinei te kaipupuri whenua me ngā rawa kua whakatakaia i raro i te ture. Ka noho ngā kaipupuri whenua hei kaipupurihea, ā, he whai hea i roto i te kaporeihana whenua tēnā tē whai pānga ai i tētahi poraka whenua takitahi. Me kī ka whakamahia ngā kaporeihana whenua Māori mō ngā kaupapa arumoni, i te mea he rite te hanganga ki tētahi kamupene ka mutu he whai i ngā mana katoa o tētahi kamupene taunaha tāpui.

Ka pōtihia e ngā kaipupurihea tētahi ‘kōmiti whakahaere’ hei whakatau tikanga mō ngā take o te kaporeihana whenua, mō te whenua hoki. He ōrite anō ngā mahi a ngā mema o te kōmiti ki ērā o ngā taratī whenua Māori. Me kī, he toru tau te roa o te wā ki ngā mema, ā, ka taea te tū anō kia pōtihia i te hui ā-tau a te kaporeihana whenua.

E whakahaerehia ana ngā kaporeihana whenua Māori i raro i te Māori Incorporations Constitution Regulations 1994, ā, ka motuhake te whakahaere mai i ngā hātepe a te kooti e pā ana ki ngā tarahiti, engari kāore e tukuna he pūrongo ā-tau ki te Kooti.

Ko ngā painga o tētahi kaporeihana whenua:

  • ka taea te whakatū me te whakahaere kaupapa arumoni mō te painga pūtea nui rawa ki ngā kaipupurihea
  • ko te whakamahi i tētahi tauira rangatōpū mō te whakahaere i te whenua Māori
  • he noho motuhake mai i ngā tikanga a te Kooti Whenua Māori e hāngai ana ki ngā tarahiti, ā,
  • ko ngā pōti me ngā whakatau a ngā kaipupurihea kei runga i te maha o ngā hea e puritia ana, kaua te maha o ngā pōti kua riro mai.