I whakamanatia te South Island Landless Natives Act (SILNA) i te tau 1906, ā, i whakamanatia te whakawhitinga o ngā whenua ki te Māori. I raro i te Whakaaetanga Whakataunga a Ngāi Tahu, e whā ngā poraka SILNA, arā ko Hāwea-Wānaka, Whakapoai, Port Adventure me Toitoi, kāore anō kia whakawhitia ki ngā uri o ngā kaiwhiwhi tūturu o te whenua.

Hītori

Whai muri i te waitohutanga o te Tiriti o Waitangi i te tau 1840, i whakariterite te Karauna ki te hoko mai i ngā whenua nunui 10 mai i a Ngāi Tahu, ā, he 3,450,000 eka te nui o te whenua, me kī ko te katoa o ngā whenua o te iwi, i hokona atu mō te £14,750. I kī taurangi ngā āpiha hoko whenua a te Karauna ka nui tonu ‘ngā whenua rāhui’ ka toe mai ki a Ngāi Tahu hei noho.

Engari kāore i pērā, ā, kāore i mahue mai he whenua ki ngā Māori o Te Waipounamu, ā, he iti noa iho ā rātou rawa hei tiaki i a rātou me ō rātou whānau.

Mai i te 1879 me te 1887, he maha ngā tūhuratanga i whakahaerehia hei tūhura i ngā nawe i ara ake i taua kī taurangi i takahia.

I pāhitia te Landless Natives Act (SILNA) 1906, ā, ka whakamanatia te whakawhititanga o ngā whenua ki ngā Māori o Te Waipounamu kia noho pakari ai tō rātou ao ōhanga.

I taua wā, i kī a Ngāi Tahu ka rawaka te 200,000 eka whenua hei kapeneheihana mō te whenua i riro, ā, kāore i tutuki te kī taurangi.

He 57,000 heketea te whenua i wehea mai.

Ko ngā whenua i tukua he whenua ururua me te ngahere i ngā wāhi tuawhenua, ā, ehara ēnei i te whenua tuku iho o ngā iwi o Te Waipounamu. Nā te āhua me te nui o ngā poraka kāore i taea te whakamahi kia puta ai he oranga, he moni whiwhi rānei.

Ko te nuinga o ngā whenua i wehea mai i whakawhitia ki ngā kaipānga ko te uru me te rāwhiti o Murihiku, Rakiura, Te Tai Poutini me Te Tau Ihu. E whā ngā poraka kāore anō kia whakawhitia ko Hāwea-Wānaka, Whakapoai, Port Adventure me Toitoi.

I whakaritea anō ēnei whenua i roto i te Ture Whakatau Kerēme a Ngāi Tahu 1998. Ko ngā whakaaetanga i tukuna i roto i te Whakataunga Take Raupatu a Ngāi Tahu i whakaturehia kia taea te whakawhiti ēnei whenua ki ōna ariki whenua. I raro i te Whakataunga, e whakahaere ana te Kooti i tētahi whakatewhatewha hei whakatau ko wai ngā kairīwhi āhei. Kia whakatauhia ko wai ngā kairīwhi, ka tū tētahi hui mō ngā kairīwhi kia pōti rātou mō te āhua o te whiwhi me te pupuri i te whenua.

Te rārangi ingoa o ngā rangatira whenua

E whai ana Te Kooti Whenua Māori ki te whakahou i ngā rārangi o ngā kaipupuri o ngā Poraka SILNA e whā. Ko ngā kaipupuri whenua o ēnei poraka he uri nō te hunga whaipānga taketake i āhei ki te whiwhi whenua i raro i tēnei Ture, kāore i whiwhi i ō rātou whenua i te wā e whai mana ana te Ture. I raro i te Whakataunga, ka tautuhia ngā kairīwhi ānō nei he whenua Māori herekore te whenua rā, ā, ānō i mate wira kore te tangata. 

Ko te kaupapa o te whakahou i te rārangi o ngā ariki whenua he whakarite ka taea te haere atu a ngā kaitaua ki ngā hui me te pōti i ngā hui hei ariki whenua mō te whakatau me pēhea te whiwhi i te whenua.

Mēnā kua tuhia tō ingoa ki tēnei rārangi, tēnā whakahoutia ō taipitopito whakapā.

Mēnā kei te rārangi ingoa ō whanaunga, engari kua mate kē, ka taea e koe te tono rīwhi.

Ina rata te Kooti kua tautuhia te nuinga o ngā kairīwhi o te hunga whaipānga taketake o ngā whenua SILNA e taea ana, ka karangahia he hui mā ngā kairīwhi o te poraka. Ka whiriwhiri pea ngā kairīwhi i taua hui ngā kōwhiringa utu paremata rerekē, mēnā e tika ana. Ka taea hoki e rātou te pōti mēnā e hiahia ana kia whakahokia te whenua hei whenua Māori, hei whenua Auraki rānei, ā, ka pēhea te pupuri i taua whenua. He maha ngā kōwhiringa mō te pupuri whenua he maha ōna kaipupuri, tae atu ki ngā tarahiti, ngā kaporeihana me ētahi atu tauira pakihi. I runga i tēnei, e tonoa ana ngā kairīwhi kia whakahoutia ā rātou taipitopito whakapā ki raro nei.

Te rārangi mahi o ngā ariki whenua pea mō te Poraka SILNA o Hāwea-Wānaka

Te rārangi mahi o ngā ariki whenua pea mō te Poraka SILNA o Toitoi

Me tuku mai ō taipitopito
Provide your details - Hāwea/Wānaka

Mēnā kei runga tō ingoa, ngā ingoa o tō whānau rānei i te rārangi kairīwhi mō te poraka whakakapi o Hāwea/Wānaka, tēnā tukua mai ō taipitopito whakapā.

Me tuku mai ō taipitopito
Provide your details - Toitoi

Mēnā kei runga tō ingoa, ngā ingoa o tō whānau rānei i te rārangi kairīwhi mō te poraka Toitoi, tēnā tukua mai ō taipitopito whakapā.

Mō ngā poraka SILNA

  • Kua tautuhia te Poraka SILNA Whakakapi o Hāwea-Wānaka i roto i te Ture Whakatau Kerēme a Ngāi Tahu 1998. Kāore i wātea mai te Poraka o Hāwea-Wānaka taketake hei puretumu whakataunga, nō reira ka whakaritea he poraka whakakapi i Wānaka. Kei te takiwā tonu te poraka whakakapi i te tohanga whenua taketake, ā, he ōrite, he āhua rite rānei te wāriu.

    I tēnei wā, e puritia ana te whenua ki tētahi tarahiti kia whiwhi rā anō ngā kaipupuri i te whenua. 50 ngā kaipupuri taketake i noho ki Kaiapoi me Kaikōura i te nuinga o te wā.

    I te tau 2023, i pōti ngā kairīwhi o te poraka Hāwea-Wānaka kia whiwhi māngai taupua, mā tētahi tukanga i whakaritea e Te Arawhiti me Te Puni Kōkiri. I pōtihia tētahi rōpū kairīwhi tokorima, ka mutu ka whakatūngia te rōpū SILNA mō Hāwea-Wānaka i te tau 2024. He māngai te rōpū mā ngā kairīwhi o te poraka Hāwea-Wānaka, kei te whiwhi tohutohu ā-ture hoki mō te āhua o te whiwhi i te whenua. E whakarite ana rātou he whakaaturanga tipi haere i te tau 2025, hei whakaatu i ā rātou tūtohunga mō te whiwhi me te pupuri i te whenua. He motuhake tēnei tukanga i te mahi a te Kooti ki te tautuhi i ngā kairīwhi me te whakahaere i te hui whakamutunga o ngā kaipupuri whenua. E wātea ana he mōhiohio anō kei te paetukutuku a Te Arawhiti ki konei.

    Me whakarite kua whakahoutia ō taipitopito whakapā ki Te Kooti Whenua Māori kia whiwhi ai koe ki ngā whakahoutanga e pā ana ki te ahunga whakamua o tēnei poraka.

    Kei te haere tonu ngā tukunga rīwhi kia whakawhitihia rā anō te whenua ki ngā kairīwhi. Mēnā kei runga ngā ingoa o ō whanaunga i te rārangi, engari kua mate kē, ka taea e koe e tono mā te whakamahi i te puka rīwhi mō Hāwea-Wānaka.

    Ingoa poraka: Wāhanga 2 te Poraka 5 XIV Lower Wānaka Survey District (Whenua Whakakapi o Hāwea Wānaka (South Island Landless Natives Act 1906))

    Tohu Poraka: 296780, 298501 rānei

    Heketea: 50.6742

    Ngā hea: 1558.663

    Te rārangi mahi o ngā kaiwhiwhi taketake mō te Poraka SILNA o Hāwea-Wānaka

    Te rārangi mahi o ngā ariki whenua pea mō te Poraka SILNA o Hāwea-Wānaka

  • Kei te taha tonga o Rakiura te poraka o Toitoi. He wāhi reporepo me te ngahere te nuinga o tēnei whenua. 183 ngā ariki whenua taketake i noho ai i Kaikōura, Maungamaunu i te nuinga o te wā, ā, ko te nuinga nō Ngāi Tahu.

    Mēnā kua tuhia tō ingoa ki tēnei rārangi, tēnā whakahoutia ō taipitopito whakapā.

    Mēnā kei te rārangi ingoa ō whanaunga, engari kua mate kē, ka taea e koe te tono rīwhi.

    Ingoa poraka: Poraka Whenua Karauna VIII Lords River Survey District (Toitoi (South Island Landless Natives Act 1906))

    Tohu Poraka: 296778, 302733 rānei

    Heketea: 2994.70

    Te rārangi mahi o ngā kaiwhiwhi taketake mō te Poraka SILNA o Toitoi

    Te rārangi mahi o ngā ariki whenua pea mō te Poraka SILNA o Toitoi

  • Kei te taitonga te Poraka Whakapoai o Heaphy Valley me Gunner River Valley, kei te rāwhiti o Iwituaroa. I tēnei wā, e puritia ana te whenua kia whiwhi rā anō ngā ariki whenua i te whenua. E 38 ngā ariki whenua taketake i noho katoa ki Kawatiri.

    Ingoa poraka: Wāhanga 1 ki te 7, 9 ki te 17, 19 ki te 28 me te 31 ki te 33 Poraka I me Ngā Wāhanga 1 ki te 4, 8 me te 10 ki te 13 Poraka V Whakapoai Survey District (Whakapoai Land (South Island Landless Native Act 1906))

    Tohu Poraka: 296781

    Heketea: 647.4974

    Ngā hea: 1600

  • Kei Rakiura te Poraka o Port Adventure. I tēnei wā, e puritia ana te whenua kia whiwhi rā anō ngā ariki whenua i te whenua. 308 ngā ariki whenua taketake.

    Ingoa poraka: Poraka Whenua Karauna X Paterson Survey District {Port Adventure (South Island Landless Natives Act 1906)}

    Tohu Poraka: 296779

    Heketea: 4046.8564

Te tono tauatanga ki tētahi poraka SILNA kāore i whakawhitia

Mēnā kua mate he tangata kei runga i te rārangi, me tono koe ki te Kooti ki te whakahou i te rārangi. He rerekē ngā puka tono tauatanga SILNA ki ētahi atu puka tono tauatanga. I tō tono me whakauru e koe:

  • He tārua o te tiwhikete mate
  • Ngā kōrero whakapapa o te tangata i mate, otirā:
    • ko wai ōna mātua
    • ko wai ōna tuākana, tēina, tuāhine, tungāne
    • ko wai ana tamariki
    • ko wai t/ana hoa

Ka whakamahia ēnei mōhiohio hei rangahau me te whakaū i te mana rangatira o ngā pānga SILNA ki a koe.

I raro i te Whakataunga, me whai te tukunga rīwhi i te tikanga o te mate wira kore. Ko te tikanga kāore he mana o te wira, waihoki ko ngā tamariki ā-ture katoa ka āhei hei kairīwhi, he ōrite te toha. Kāore he utu o ngā tono. 

Tikiake i te puka tono mā Hāwea-Wanaka

Tikiake i te puka tono mā Toitoi

Ki te tono, me īmēra te puka oti me ngā taunakitanga tautoko ki mlcsilna@justice.govt.nz haria rānei te tono ki tētahi o ngā tari o Te Kooti Whenua Māori hei tuku ki te tari i Ōtautahi. Ka taea rānei te tuku i ngā tono ki:

Māori Land Court – Te Waipounamu Registry 
CJESP Building, Level 1, 20 Lichfield Street
Christchurch Central City, Christchurch 8011

Ka whakahaerehia ngā whakawātanga SILNA katoa i Te Kooti Whenua Māori o Te Waipounamu, Ōtautahi. Ka taea e koe te haere ā-tinana atu, ā-mamao rānei.

Ngā Pātai Auau (FAQs)

  • Nā te mea he kaiwhiwhi taketake tētahi o ō tīpuna, ētahi rānei, ki tētahi o ngā poraka, ētahi poraka rānei. I tirohia ngā taunakitanga o ngā take rīwhi o mua i roto i ngā mauhanga a te Kooti ki te rapu i ngā kairīwhi maha, i tae mai hoki ngā whānau ki te tono rīwhi me te aha i whakahoutia e mātou te rārangi ingoa.

  • Tēnā whakahoutia ō taipitopito whakapā ki konei, kia whiwhi ai koe ki ngā whakahoutanga e pā ana ki te paraka.

  • Ka taea e koe, e tētahi o tō whānau rānei te tono rīwhi. Ko ngā mea e hiahiatia ana ko te puka tono me tiwhikete mate anake. Kāore he utu o ngā tono.

  • I raro i te Whakataunga, me whai te tukunga rīwhi o ngā poraka SILNA i te tikanga o te mate wira kore. Ko te tikanga kāore he mana o te wira, waihoki ko ngā tamariki ā-ture katoa ka āhei hei kairīwhi, he ōrite te tohatoha.

  • Kāo, kaua i tēnei wā. Kei te whakatau te Kooti ko wai ngā kairīwhi āhei, ā, e ai ki te whakataunga me whai ngā whakatau i te tikanga rīwhi o te mate kore wira. Arā ko te tikanga ka taea anake te tuku i ngā hea kia mate rā anō te tangata.

  • Kia ea te hiahia a te Kooti kia tautohua e mātou te maha o ngā kairīwhi e taea ana, ka pōhiritia ngā kairīwhi ki tētahi hui o ngā kaipupuri whenua hei whakatau me pēhea te whiwhi me te pupuri i te whenua. Ki te whakaaetia ēnei tatūnga ka tukua te whenua ki ngā kairīwhi mā te huarahi ka whakatauhia e rātou. Ka taea anake te hui mēnā kua whakahoutia ngā taipitopito whakapā o ngā kairīwhi. Mēnā kua tuhia tō ingoa ki te rārangi, tēnā whakahoutia ō taipitopito whakapā.

Mēnā he pātai anō āu, whakapā atu ki mlcsilna@justice.govt.nz i te tuatahi.

Ngāi Tahu Claims Settlement Act

Pānui mai ki te Ture whakatau Kerēme a Ngāi Tahu.

South Island Landless Natives Act 1906 (SILNA): past, present and future

Pānui mai ki te tuhinga a te Kai Whakawā Hera Reeves e pā ana ki a SILNA.