I whakamanatia te South Island Landless Natives Act (SILNA) i te tau 1906, ā, i whakamanatia te whakawhitinga o ngā whenua ki te Māori. I raro i te Whakaaetanga Whakataunga a Ngāi Tahu, e whā ngā poraka SILNA, arā ko Hāwea-Wānaka, Whakapoai, Port Adventure me Toitoi, kāore anō kia whakawhitia ki ngā uri o ngā kaiwhiwhi tūturu o te whenua.
Hītori
Whai muri i te waitohutanga o te Tiriti o Waitangi i te tau 1840, i whakariterite te Karauna ki te hoko mai i ngā whenua nunui 10 mai i a Ngāi Tahu, ā, he 3,450,000 eka te nui o te whenua, me kī ko te katoa o ngā whenua o te iwi, i hokona atu mō te £14,750. I kī taurangi ngā āpiha hoko whenua a te Karauna ka nui tonu ‘ngā whenua rāhui’ ka toe mai ki a Ngāi Tahu hei noho.
Engari kāore i pērā, ā, kāore i mahue mai he whenua ki ngā Māori o Te Waipounamu, ā, he iti noa iho ā rātou rawa hei tiaki i a rātou me ō rātou whānau.
Mai i te 1879 me te 1887, he maha ngā tūhuratanga i whakahaerehia hei tūhura i ngā nawe i ara ake i taua kī taurangi i takahia.
I pāhitia te Landless Natives Act (SILNA) 1906, ā, ka whakamanatia te whakawhititanga o ngā whenua ki ngā Māori o Te Waipounamu kia noho pakari ai tō rātou ao ōhanga.
I taua wā, i kī a Ngāi Tahu ka rawaka te 200,000 eka whenua hei kapeneheihana mō te whenua i riro, ā, kāore i tutuki te kī taurangi.
He 57,000 heketea te whenua i wehea mai.
Ko ngā whenua i tukua he whenua ururua me te ngahere i ngā wāhi tuawhenua, ā, ehara ēnei i te whenua tuku iho o ngā iwi o Te Waipounamu. Nā te āhua me te nui o ngā poraka kāore i taea te whakamahi kia puta ai he oranga, he moni whiwhi rānei.
Ko te nuinga o ngā whenua i wehea mai i whakawhitia ki ngā kaipānga ko te uru me te rāwhiti o Murihiku, Rakiura, Te Tai Poutini me Te Tau Ihu. E whā ngā poraka kāore anō kia whakawhitia ko Hāwea-Wānaka, Whakapoai, Port Adventure me Toitoi.
I whakaritea anō ēnei whenua i roto i te Ture Whakatau Kerēme a Ngāi Tahu 1998. Ko ngā whakaaetanga i tukuna i roto i te Whakataunga Take Raupatu a Ngāi Tahu i whakaturehia kia taea te whakawhiti ēnei whenua ki ōna ariki whenua. I raro i te Whakataunga, e whakahaere ana te Kooti i tētahi whakatewhatewha hei whakatau ko wai ngā kairīwhi āhei. Kia whakatauhia ko wai ngā kairīwhi, ka tū tētahi hui mō ngā kairīwhi kia pōti rātou mō te āhua o te whiwhi me te pupuri i te whenua.
Te rārangi ingoa o ngā rangatira whenua
E whai ana Te Kooti Whenua Māori ki te whakahou i ngā rārangi o ngā kaipupuri o ngā Poraka SILNA e whā. Ko ngā kaipupuri whenua o ēnei poraka he uri nō te hunga whaipānga taketake i āhei ki te whiwhi whenua i raro i tēnei Ture, kāore i whiwhi i ō rātou whenua i te wā e whai mana ana te Ture. I raro i te Whakataunga, ka tautuhia ngā kairīwhi ānō nei he whenua Māori herekore te whenua rā, ā, ānō i mate wira kore te tangata.
Ko te kaupapa o te whakahou i te rārangi o ngā ariki whenua he whakarite ka taea te haere atu a ngā kaitaua ki ngā hui me te pōti i ngā hui hei ariki whenua mō te whakatau me pēhea te whiwhi i te whenua.
Mēnā kua tuhia tō ingoa ki tēnei rārangi, tēnā whakahoutia ō taipitopito whakapā.
Mēnā kei te rārangi ingoa ō whanaunga, engari kua mate kē, ka taea e koe te tono rīwhi.
Ina rata te Kooti kua tautuhia te nuinga o ngā kairīwhi o te hunga whaipānga taketake o ngā whenua SILNA e taea ana, ka karangahia he hui mā ngā kairīwhi o te poraka. Ka whiriwhiri pea ngā kairīwhi i taua hui ngā kōwhiringa utu paremata rerekē, mēnā e tika ana. Ka taea hoki e rātou te pōti mēnā e hiahia ana kia whakahokia te whenua hei whenua Māori, hei whenua Auraki rānei, ā, ka pēhea te pupuri i taua whenua. He maha ngā kōwhiringa mō te pupuri whenua he maha ōna kaipupuri, tae atu ki ngā tarahiti, ngā kaporeihana me ētahi atu tauira pakihi. I runga i tēnei, e tonoa ana ngā kairīwhi kia whakahoutia ā rātou taipitopito whakapā ki raro nei.
Te rārangi mahi o ngā ariki whenua pea mō te Poraka SILNA o Hāwea-Wānaka
Te rārangi mahi o ngā ariki whenua pea mō te Poraka SILNA o Toitoi

Me tuku mai ō taipitopito
Provide your details - Hāwea/Wānaka
Mēnā kei runga tō ingoa, ngā ingoa o tō whānau rānei i te rārangi kairīwhi mō te poraka whakakapi o Hāwea/Wānaka, tēnā tukua mai ō taipitopito whakapā.

Me tuku mai ō taipitopito
Provide your details - Toitoi
Mēnā kei runga tō ingoa, ngā ingoa o tō whānau rānei i te rārangi kairīwhi mō te poraka Toitoi, tēnā tukua mai ō taipitopito whakapā.
Mō ngā poraka SILNA
Te tono tauatanga ki tētahi poraka SILNA kāore i whakawhitia
Mēnā kua mate he tangata kei runga i te rārangi, me tono koe ki te Kooti ki te whakahou i te rārangi. He rerekē ngā puka tono tauatanga SILNA ki ētahi atu puka tono tauatanga. I tō tono me whakauru e koe:
- He tārua o te tiwhikete mate
- Ngā kōrero whakapapa o te tangata i mate, otirā:
- ko wai ōna mātua
- ko wai ōna tuākana, tēina, tuāhine, tungāne
- ko wai ana tamariki
- ko wai t/ana hoa
Ka whakamahia ēnei mōhiohio hei rangahau me te whakaū i te mana rangatira o ngā pānga SILNA ki a koe.
I raro i te Whakataunga, me whai te tukunga rīwhi i te tikanga o te mate wira kore. Ko te tikanga kāore he mana o te wira, waihoki ko ngā tamariki ā-ture katoa ka āhei hei kairīwhi, he ōrite te toha. Kāore he utu o ngā tono.
Tikiake i te puka tono mā Hāwea-Wanaka
Tikiake i te puka tono mā Toitoi
Ki te tono, me īmēra te puka oti me ngā taunakitanga tautoko ki mlcsilna@justice.govt.nz haria rānei te tono ki tētahi o ngā tari o Te Kooti Whenua Māori hei tuku ki te tari i Ōtautahi. Ka taea rānei te tuku i ngā tono ki:
Māori Land Court – Te Waipounamu Registry
CJESP Building, Level 1, 20 Lichfield Street
Christchurch Central City, Christchurch 8011
Ka whakahaerehia ngā whakawātanga SILNA katoa i Te Kooti Whenua Māori o Te Waipounamu, Ōtautahi. Ka taea e koe te haere ā-tinana atu, ā-mamao rānei.
Ngā Pātai Auau (FAQs)
Mēnā he pātai anō āu, whakapā atu ki mlcsilna@justice.govt.nz i te tuatahi.

South Island Landless Natives Act 1906 (SILNA): past, present and future
Pānui mai ki te tuhinga a te Kai Whakawā Hera Reeves e pā ana ki a SILNA.